شهرستان های استان گلستان

گرگان:
شهرستان گرگان به عنوان مرکز استان گلستان در جنوب شرقی دریای مازندران قرار دارد و از شمال به آق قلا ، از غرب به کردکوی ، از شرق به علی آباد و از جنوب به استان سمنان منتهی و محدود می شود.این شهرستان بر اساس آخرین تقسیمات کشوری دارای دو بخش مرکزی و بهاران با پنج دهستان و 98 روستا است.
بر اساس سرشماری سال 1375 خورشیدی جمعیت این شهرستان 210910 نفر بوده که بیشترین آنان در دامنه های رشته کوه البرز شرقی سکنی گزیده اند.

پیشینه تاریخی:

این شهر در پیش از سال 1316 خورشیدی استرآباد نامیده می شد. درباره زمان ساخت آن در منابع اسلامی آمده است که فرمانده عرب یزیدبن المهلب ، زمانی که از آنجا گذر می کرد در محوطه داخل دیوار های دهکده ای به نام Astarak گنجینه ای از چهل ظرف سفالی بدست آورد که آن را با زنجیر بهم متصل نموده و داخل آنها پر از طلا و نقره بود و این گنجینه را در ساختمان شهر استرآباد بکار برد.
سیاقی نظام در فتوحات همایون تحریر 1007 هجری از احداث شهر استر آباد در زمان خسرو انوشیروان یاد می کند ، بدین صورت که :... و اتمام آن سد در عهده اصطخریون کرده و اصطخریو هر روز هفته خروار خرج نموده به اتمام رسانیدند. بعد از اتمام عمارت سد به جرجان آمده و گزارش بر آن زمین که حالا استرآباد نامیده می شود ، افتاد و محلی قابل عمارت و طرح بیشه و دریا و کوه را بر کاغذی کشیده و به نظر نوشیروان رسانیده و گفت : عمارت سد تمام شده و همچنان مبلغی باقی است و چنین محلی که قابل عمارت است یافته ام ، اگر اشارت فرمایید شهری بنا کنم . نوشیروان قبول فرموده او را به معموری استرآباد مامور ساخت و اصطریخون به عمارت مشغول شده بعد از اتمام آن به اصطخرآباد موسوم ساخت و به مرور به استرآباد مشهور گشت. شواهد دیگری در دست است که شهر یا شهرک استرآباد به همین نام در دوران سامانی وجود داشته و جزو شهرهای استان ساسانی گرگان بوده است.
در دوران اسلامی مقدسی گوید که استرآباد شهری است که بیشتر مردمان آن ابریشم باف و در این کار ماهرند. دژ آن ویران و خندقش پر شده و جامع آن در بازار است. در نتیجه شهری با جامع و بازار که عناصر اصلی یک شهر اسلامی است. استخری از آن نام برده و مولف حدودالعالم گویند که مردمان این شهر دارای دو زبان هستند... و حمدلله مستوفی شهری دانسته که هوایش معتدل و محصولاتش را غلات و انگور و ابریشم می داند. در هر حال استرآباد بعد از حمله مغول جای گرگان با جرجان اسلامی را گرفته و مهمترین شهر منطقه گشت. آثاری از قرن 9 و 10 هجری در این شهر وجود دارد و در این دوران شهر صحنه برخورد آخرین سلاطین ایلخانی ، تیموری و حکام ترک محلی است و در همین دوران که اولین گام های قدرت گیری خانواده قاجار برداشته می شود. آثار ساختمانی بسیاری از دوران صفوی ، نادرشاه و حکومت قاجار که استرآباد به عنوان پایتخت خانوادگی آنها بود در این شهر ساخته شد که بعضی نیز باقی هستند.
آقا محمد خان در این شهر بدنیا آمد. مساجد و مقابر بسیاری در آن وجود دارد و سادات زیادی در آن زندگی می کردند و به نام دارالمومنین معروف بوده که در روی سکه های بعد از صفوی ضرب این شهر مشاهده می شود.شهر دارای حصاری محکم بوده و جنگل تا پشت دیوارهای شهر می آمده لست و به قول جیمز موریه در 1321هجری به یک فرسنگ می رسیده است. او در دنباله می نویسد که خانه ها به هم فشرده و کوچه ها به هم ارتباط دارند. مصالح خانه خشت و آجر و چوب و سقف آن سفال پوش است. خانه ها بسیار مستحکم و درختان بسیاری در منازل وجود دارند. چند سال بعد فریزر اشاره دارد که محیط شهر 5/3 میل بوده و حصاری از گل دارد که دارای برج های زیادی است و خندقی عمیق آن را محصور نموده لیکن بارو فرو ریخته است. جالب این است که باروی کهنه شهر ، قلعه خندان را نیز در بر می گرفته است. اغلب خانه ها دارای بادگیری برج مانند است، کوچه ها سنگ فرش و فاضلاب در میان کوچه ها جاری است. دیوار باروی شهر را نادرشاه خراب کرد و آقا محمد خان بعدا آن را باز سازی نمود. بقول میرزا ابراهیم در دوران میرزا تقی خان امیر کبیر ، شهر تعمیر شد. دور قلعه اش سه ربع فرسخ می شده و سی و چهار برج وچهار دروازه داشته که تردد می کردند و باز بود. شرقی دروازه بسطام ، جنوبی دروازه چهل دختر ، غربی دروازه مازندران و شمالی دروازه سبزه مشهد است و بزرگی قلعه استر آباد از شهر ساری بزرگتر است و سبزی کاری و باغ و بوستان همه در میان شهر است و یک هزار و سیصد و پنجاه خانوارند. در نخبه سیفیه می آید که دو رشته قنات در خارج شهر است که آبش داخل شهر شده و مردم مشروب می شوند. یکی "سرخواجه" که معروف به "چهل دختر" است و دیگری رشته قناتی است که از وسط شهر می آید و از طرف دروازه بسطام داخل شهر می شود و این آب موقوفه شرب اهالیاستر آباد است. باز در همین جا گوید که شهر چهار دروازه خراب دارد. دروازه پشت بسطام ، دروازه فوجرد ، دروازه مازندران ، دروازه چهل دختر. شهر استر آباد مقسم به سه محله است. محله نعلبندان ، محله میدان ، محله سبزه مشهد و هر محله مرکب از چندین گذر است.
از دوران صوفیه تا قاجاریه کاخ ها و بناهای بسیاری در این شهر ساخته شده اند. 

پیشینه مطالعات باستان شناسی :

شاید سابقه مطالعات به آ.دو بوده که گنجینه استرآباد را بررسی کرده است پس از آن ، ژاک دمورگان فرانسوی در سال 1275 خورشیدی گمانه زنی ای در "خرگوش تپه" نزدیک شهر گرگان انجام داد.هم زمان با کاوش ، از 45 مکان باستانی بازدید به عمل آورد و موقعیت مکانی محل های باستانی را به طور تقریبی در نقشه ای ترسیم کرد.
در تابستان 1345 خورشیدی بررسی مکان های باستانی دشت گرگان توسط دانشجویان رشته باستان شناسی دانشگاه تهران با همکاری اداره کل باستان شناسی انجام شد.در این بررسی 22 مکان باستانی بازدید شد و همه آن مکان ها در فهرست آثار ملی ثبت گردید.
هیات ژاپنی به منظور تهیه نقشه باستان شناسی دشت گرگان بررسی خود را در سال 1346 خورشیدی در قسمت هایی از محدوده شهرستان های ، کردکوی ، گرگان ، آق قلا و علی آباد کتول چهل و یک محوطه باستانی را مورد بازدید قرار داد. آخرین پژوهش باستان شناسی در شهرستان گرگان مربوط به گمانه زنی نرگس تپه است که آثاری از بیش از تاریخ تا میانه اسلام در آن مشخص گردید.

آثار تاریخی گرگان

مدرسه عمادیِّه گرگان:

یکی از قدیمی ترین مدارسی که با همان سبک و معماری زیبا و قدیمی در گرگان باقی مانده مدرسه عمادیه است.سند مکتوبی اشاره به این مدرسه دارد.برابر مصالحه نامچه 1097 ه ق،قریه بهلول اباد و هفت باب دکان جنب مدرسه عمادیه و دو دانگ حمام در بند،از موقوفات اختصاصی مدرسه عمادیه است.این مدرسه متعلق به دوره شاه سلیمان صفوی میباشد.ولی به استناد وقفنامه دیگر که متعلق به شخصی بنام اقا روح الله حسینی اسبرابادی است،به سال 952ه یک خانه و اتاق سفال پوش و دو باغچه کوچک و بزرگ در محله پاسرو استراباد و 5 دانگ از قریه میر محله و 6دانگ قریه چوپلانی و 4 دانگ لسرکان را بر اولاد ذکور وقف کرد که پس از انها به طلبه علوم دینیه و علما و فضلا و صلحای شهر استراباد بدهند.

انچه از این وقفنامه متعلق به دوران حکومت شاه تهماسب صفوی مستقاد میگردد،مدرسه عمادیه متعلق به دوران قبل از عصر صفویان استو این گمانه زنی تاریخی که مدرسه را متعلق به اواخر قرن 8 و اواسط قرن 9 ه ق میداند تقویت مینماید.
معماری مدرسه عمادیه بسیار زیبا و حیاط ان حدود 1000 متر مربع و با سنگ های رودخانه ای مفروش گردیده است.در حاشیه و چهار ضلع ان حجرهای دانش پژوهان واقع گردیده است و بر سر در بزرگ ورودی این مدرسه گل دسته بسیار قدیمی ان هنوز جلوهای شکوهمند به این نهاد اموزشی داده است.شیو اموزش وتعلیم ان تا دوران قاجار سبک و شیوه معمول و رایج قرون گذشته ایران بود.مدرسه،متولی و موقوفات فراوانی داشت که هزینه دانش پژوهان را تامین میکرد.

مدرسه و مسجد کریم ایشان :
این بنا در شرق کلاله و در روستای کریم ایشان و در مسیر جاده کلاله به مراوه تپه واقع شده و از اثار دوره قاجار است.ساختمان اجری مسجد که عاری از هر گونه تزیین میباشد،با نقشه مربع-مستطیل بنا شده است.این مسجد شامل یک شبستان با سر در ورودی در سمت جنوبی میباشد که سقف ان بوسیله چهار گنبد پوشش یافته است.مدرسه کریم ایشان نیز با اجر بنا شده که نمای خارجی سر در ورودی ان با کاشی تزیین گردیده است.در قسمت فوقانی سر در،اتاق کوچکی است که بوسیله پنجره هایی از جهات شرقی و غربی به محوطه مسجد و مسجد چشم انداز دارد.نمای خارجی و اضلاع طرفین سردر را اتاق نماهای اجری میپوشاند .درب ورودی مدرسه که فاقد ظرافت هنری است حاوی یک بیت شعر است که ماده تاریخ ساخت این مسجد را روشن میکند.
((مدرسه ایشان سید قلیچ عزیزان-تاریخ این بگویم باشد وطن غریبان)) 1328 ه. ق.
با توجه به ماده تاریخ مذکور این در درب اصلی مدرسه نبوده و قطعات ان بعد ها ساخته شده است.
حیات مدرسه چهار ضلعی است که در یکی از اضلاع ان حجره هایی ساخته شده است.در زوایای اضلاع خارجی مدرسه،برجهایی اجری نیم دایره با اثار مناره های اجری به چشم میخورد.بطور کلی ساختمان مسجد و مدرسه کریم ایشان،در پیشتر،از استحکام قابل توجهی برخوردار بوده ولی بر اثر مرور زمان و به ویژه زلزله سال 1348 خورشیدی صدمه فراوان دیده است.

مسجد جامع گرگان:
مسجد جامع در جنب بازار اصلی شهر (نعل بندان)واقع شده است.بنای انرا صاحب گرگان نامه از قول نویسنده مرات البلدان804ه ذکر میکند و بانی انرا از قول سال خوردگان استرابادی از اهل تسنن و از ترکمن های طایفه ایمر معرفی کرده اند. از این مسجد که در عصر درخشان معماری ایران ،یعنی دوره سلجوقیان احداث شده،فقط مناره اجری ان که دارا ی کتیبه ای به خط کوفی است باقی ماند.منبر چوبی مسجد هشت پله داردکه در ان منبت کاری شده و با قاب شیشه ای پوشانده شده است.این منبر دارای دو کتیبه میباشد که تاریخ های 1157و1018 ه بر ان نوشته شده است.طبق کتیبه ای که تاریخ 15 شعبان 1018ه دارد،ساختمان مسجد در دوره سلطنت معین الدّین ابوالقاسم بابر بهادر بوسیله بابا حسین نامی شروع و در عهد شاه عباس توسط قطب الدین احمدابن ملاعلی  استرابادی به اتمام رسیده است.
از کتیبه دیگر که به تاریخ 1157ه است دانسته میشود که در زمان نادر شاه و به دستور حاکم استراباد (محمد حسین خان قاجار)به سرپرستی حاجی قربان اقا مرمت شده است.مسجد جامع دارای صحن بزرگ با ایوانی بلند است.محراب شبستان اصلی که گنبد بلندی نیز در بالای ان دیده میشود بر خلاف سنت شیعه رو به سوی شرق است که خود گواه بر این بوده که مسجد ابتدا برای اهل سنت ساخته شده است.درب ورودی مسجد که از لحاظ منبت کاری بی نظیر است در سال 1338 خورشیدی برای حفاظت بیشتر با شیشه قاب گرفته شده استکه اکنون در انبار مسجد در میان انبوهی از وسایل قرار دارد.در چهارچوب درب کتیبه هایی به خط کوفی دیده میشود.مناره مسجد جامع کم ارتفاع بوده و این هم به سبب رطوبت هوای این منطقه است که مناره ها را در این نواحی کم ارتفاع میساختند.
از طریق دریچه کوچکی که در سمت چپ راهروی ورودی مسجد دیده میشود میتوان با عبور از 45پله مارپیچ از داخل مناره به سطح مسطح مناره رسید.سطح بالای مناره اجر فرش است که حدود 9 متر مربع مساحت دارد.زیر ان اجر فرش و بام ان سفال پوش است.این مسجد در دوره های تیموری،صفوی از جمله شاه عباس اول و دوم و نیز دوره نادر شاه تعمیر شد.قسمتی از بنای مسجد در زلزله شدید 1303خورشیدی خراب و سپس تعمیر گردید.در سال های پیشتر که پایه یکی از شبستانهای مسجد را برای تعمیر میکندند کوزه محتوی سکه های نقره بدست امد.مسجد جامع گرگان با شماره 181در فهرست اثار ملی به ثبت رسید.
خرابه های گرگان قدیم:
گرگان از شهرهای مهم و تاریخی ایران است.که در طول تاریخ اسامی گوناگون به خود گرفته است.ورکان،هیرکان و گرگان از معروفترین اسامی ان بوده اند این شهر پس از ورود اعراب به ایران جرجان نام گرفت و قرن ها مهد تمدن فرهنگ و دانش بوده است.شهر گرگان قدیم مرکز ایالتی به همین نام بود که در شرق و غرب این ایالت خراسان و مازندران قرار داشتند.گرگان در طول تاریخ ،ایالتی مستقل بود و در سال 1316 خورشیدی جزو استان مازندران شد.که در سال 1376 دوباره به عنوان ایالتی مستقل بنام استان گلستان به حیات خود ادامه میدهد.گرگان قدیم در حمله مغول ویران شد و پس از تهاجمات تیمور تنها اسمی از ان باقی ماند.این شهر از رو قسمت تشکیل شده بود بخشی از ان بکر اباد و بخشی شهرستان نام داشت.امروزه باستان شناسان اثار گرانقدری از خرابه های گرگان قدیم کشف کرده اند.که عظمت هنر و درجه تمدن ،فرهنگ،معماری و شهرسازی مردم ان دوره را میرساند.قرن ها بعد شهر گنبد کاووس کنونی در کنار ان ساخته شد و توسعه پیدا کرد.یکی از شهرهای مهم ایالت گرگان ،علاوه بر گرگان(جرجان)شهر استراباد بود که اکنون گرگان نام دارد.

جاذبه های دینی :

زیارتگاه ها و امامزاده ها و تکایا:
بناهای مذهبی :

امامزاده عبدالله :
این امامزاده در میدان شهداء گرگان واقع شده است.
امامزاده نه تن:
این امامزاده در شهر گرگان - خیابان شهید رجائی ،روبروی بازار روز عدالت واقع شده است.
امامزاده راضیه :
این امامزاده در محله دوشنبه ای گرگان واقع شده است. نسبت این امامزاده به نوادگان موسی بن جعفر می رسد.
امامزاده مراد بخش :
این امامزاده در محله سبزه مشهد گرگان واقع شده است.
امامزاده محسن :
این امامزاده در خیابان هفت دستگاه گرگان واقع است و از نوادگان امام موسی جعفر می باشد.
از دیگر امامزاده ها می توان از امامزاده عباسعلی واقع در چهار راه میدان ، شاهزاده قاسم ، خواجه خضر و
امامزاده بی بی سبز نام برد.
تکایای مهم شهر گرگان عبارتند از :
تکیه پاسرو ، تکیه نعلبندان ، تکیه میخچه گران ، تکیه سبزه مشهد ، تکیه سرپیر معروف به عباس خانی ، تکیه دوشنبه ، تکیه دروازه نو ، تکیه عباسعلی و تکیه بنی کریمی.

جاذبه های طبیعی :
شهرستان گرگان با توجه به شرایط اقلیمی ، آب و هوایی و زیست محیطی دارای جاذبه های طبیعی ممتاز و بدیعی می باشد که مهمترین آن ها عبارتند از:

پارک جنگلی ناهار خوران :
پارک جنگلی ناهار خوران قدیمی ترین تفرجگاه استان گلستان در گرگان است که بسیاری از هموطنان ما با آن آشنایی دارند. ناهار خوران در 4 کیلومتری جنوب شهر گرگان واقع شده است این پارک مجموعه ای از فضاهای جنگلی در اطراف جاده و همچنین حاشیه رودخانه و محدوده های تاسیسات شهرداری و گردشگری را شامل می شود.

پارک جنگلی قرق :
این پارک در 23 کیلومتری شرق گرگان و و در مجاورت جاده بین المللی گرگان - آزادشهر واقع گردیده است. از ویژگی های این پارک داشتن پارک وحش (محدوده ای برای نگهداری حیوانات وحشی) می باشد.
شبکه های آب رسانی ، برق رسانی ، سرویس های بهداشتی ، پارک وحش ، پارک کودک ، پناهگاهای چوبی ، محدوده کمپینگ و پیکنیک ، نمازخانه ، فروشگاه و رستوران ، ساختمان نگهبانی و انتظامی از امکانات پارک جنگلی قرق می باشد.
پارک جنگلی النگ دره :
این پارک در ضلع جنوبی شهرستان گرگان و در میان جنگل های طبیعی واقع است.
رودخانه قلاشی از قسمت جنوب پارک تا شمال امتداد داشته و بطور تقریب از وسط آن می گذرد.
آبشار زیارت :
این آبشار در 5 کیلومتری جنوب روستای زیارت و در 9 کیلومتری گرگان و در مسیر یکی از شاخه های فرعی رودخانه خاصه رود زیارت به نام شاخه آبشار قرار دارد.این شاخه رودخانه از طریق دو آبشار مجاور ، از ارتفاع حدود 15 متر به داخل محوطه حوضچه که از محل محل ریزش ایجاد شده می ریزد.در کل محوطه آبشار ذرات ریز و پودر مانند آب در هوا معلق است. منظره زیبا ، آب صاف و محیط آرام عواملی هستند که مشتاقان و علاقمندان به طبیعت را به این منطقه جلب می نماید.
چشمه آب گرم زیارت:
این چشمه در 15 کیلومتری جنوب گرگان و در روستای زیارت و ضلع شرقی رودخانه خاصه قرار دارد.
چشمه آب گرم زیارت در حال حاضر دارای چهار مظهر و محل خروجی به فاصله تقریبی (20 - 10) متر است.اولین مظهر چشمه زیر تختخ سنگی است که روی آن کتیبه کوچکی با ابعاد 20× 15 متر به خط عربی و تاریخی 1035 را نشان می دهد.مظهر دوم به فاصله 20 متر در جنوب مظهر اولی قرار دارد ، دو مظهر دیگر هر یک فاصله 15 و 10 متر از زیر بدنه تراشه طبیعی جاری هستند . آب گرم زیارت تنها آب گرم در استان گلستان می باشد.
آبشار رنگو :
این آبشار در 7 کیلومتری جنوب غربی گرگان واقع گردیده است. محیط پیرامون رودخانه رنگو دارای هوای خنک و لطیف و با درختان سر به فلک کشیده پوشانده شده است.هر چند آبشار رنگو ارتفاع زیادی ندارد(ارتفاع آبشار حدود 5 الی 6 متر است) ولی بدلیل بستر نیم دایره ای که دارای یک محل ریزش اصلی و چندین محل ریزش فرعی با حجم آب به نسبت قابل توجه می باشد منظره ای جالب و دیدنی رابوجود آورده است.
سد نومل :
سد نومل در فاصله 14 کیلومتری جنوب شرقی گرگان و به فاصله 7 کیلومتری جاده آسفالته گرگان - مشهد واقع شده است. این سد دارای 575 متر طول و 20 متر ارتفاع می باشد.کل حجم آبگیری آن 20 میلیون متر مکعب است و حجم مفید آن 8 میلیون متر مکعب بوده که از رودخانه نومل و شاخه ای از رودخانه گرمابدشت تغذیه می شود. دریاچه سد نومل از نظر موقعیت طبیعی و چشم انداز منحصر بفرد است. پایه های اصلی این سد بنا به نظر دکتر منوچهر ستوده مربوط به دوره صفویه بوده که در دهه 1360 با تخریب تنوره سد کهن ، سد جدید را احداث نمودند.

دیوار دفاعی گرگان:
یکی از معروفترین اثار تاریخی استان گلستان دیوار دفاعی گرگان میباشد که به نامهای سد اسکندر،سد انوشیروان،سد فیروز و قزل الان(مار سرخ)در طی دوره های مختلف شهرت یافت.دیوار دفاعی گرگان از شرق دریای خزر در ناحیه گمیشان شروع و پس از گذر از شمال اق قلا و گنبد کاووس به طرف شرق ادامه داشته و در کوه های پیش کمر محو میگردد.طول دیوار در حدود 155 کیلومتر است.مورخان اسلامی از پایان و امتداد دیوار ذکری نکرده و به نظر میرسد از موقعیت جغرافیایی ان بی اطلاع بودهاند.مسیر دیوار از طرف شرق به موازات گرگان رود پیش رفته و از محوطه های باستانی مهمی چون قره شیخ تپه،ملاعلی تپه،ابادان تپه،ملک علی تپه و قره محمد تپه که در قسمت شمالی دیوار واقع شده اند میگذرد.دیوار دفاعی در قسمت میانی از شمال شهر جرجان قدیم یا گنبد کاووس کنونی عبور کرده و پس از عبور از نقاط باستانی مهم چون قلعه سلطانعلی،قلعه قزاقلی،قلعه کوک،یاس تپه و خرابه های بی بی شیروان به طرف غرب ادامه پیدا میکند.این دیوار دفاعی از محوطه بی بی شیروان به سمت جنوب تغییر مسیر داده و پس از گذشتن از قلعه های معروف مانند قارنیارق،قزل قلعه،التین قلعه و قلعه خرابه از شمال اق قلا گذشته و از محدوده گمیشان عبور کرده و به دریای خزر میرسد.در نزدیکی دریا به سبب تغییرات سطح اب دریا،مسیر دیوار بدرستی معلوم نیست.در حال حاضر دیوار در فواصل و مسیرهای مختلف بین 2 الی 5 متر ارتفاع دارد.عرض دیوار حدود 10 متر و در فواصل مختلف قلعه هایی در سمت جنوب دیوار ساخته شده که نزدیکترین فاصله قلعه ها 50 متر و طولانی ترین ان به 10 کیلومتر میرسد.
قلعه ها مربع شکل و یا مستطیل هستند و اندازه انها متفاوت است.اندازه کوچکترین انها 120*120 متر و بزرگترین انها 200*280متر میباشد.با بررسی هیات های باستان شناسی،30 قلعه شناسایی شده و به نظر میرسد که در مجموع 40 قلعه بوده است.قسمت شمالی دیوار ،خندقی قرار گرفته که بیشتر در قسمت میانی دیوار مشهود است.
ابن اسفندیار در تاریخ تبرستان نام این دیوار را فیروزکند نوشت.حمدالله مستوفی در نزهته القلوب انرا اثر فیروز ساسانی میداند.از زمانیکه جهانگردان اروپایی در قرون 16و17 میلادی به ایران مسافرت کرده اند نام اسکندر به ان اضافه شد. در قرون اخیر اشمیتSMIDT،با بررسی هوایی که در این منطقه انجام داد طول لنرا 170 کیلومتر و زمان احداث انرا بین حمله اسکندر و اوایل اسلام دانست. رابینو نیز در کتاب مازندران و استراباد انرا بنای اسکندر میداند که در دوره انوشیروان تجدید بنا گردید.
پروفسور ارنه Arne سویدی تاریخ بنای انرا تا زمان ساسانیان میداند.ریچارد فرای نیز در مقاله سیستم دفاعی عهد ساسانیان،بنیاد این دیوار را به انوشیروان نسبت میدهد.اشیایی که در حین کاوش های دیوار دفاعی بدست امد،سفال،شیشه و فلز بودند که سفال ان از اهمیت بیشتری برخوردار است.
سفالینه دیوار دفاعی به سه گروه ذیل تقسیم بندی شدند:1- سفال خاکستری دوره اشکانی 2- سفال قرمز دوره اشکانی 3- سفال قرمز دوره ساسانی.نتایجی که باستان شناسان از کاوشهای دیوار دفاعی گرفته اند موارد زیر است:
1- در ساختمان دیوار دفاعی علاوه بر اجر،خشت نیز بکار رفته است.
2- در تمامی طول دیوار خندق ساخته نشده بلکه در بعضی قسمتها در پشت دیوار خندق حفر شده است.
3- کوره های اجر پزی در اغلب مسیر دیوار در قسمت جنوبی ساخته شده است.
4- به نظر میرسد که احداث دیوار با سرعت و شاید تحت فشار حکومت انجام گرفته است.
اما نتیجه مهم درباره زمان بنیاد دیوار است که باستان شناسان به دلایل ذیل انرا به دوره اشکانی نسبت میدهند:
1- اجرهای بکار رفته در ساختمان دیوار بیشتر 10*40*40 سانتیمتر بوده که اغلب در بناهای اشکانی مورد استفاده بوده است.
2- کاربرد اجر و اجر چینی در ساختمان دیوار قابل مقایسه با بناهای ساخته شده عصر پارتی مانند کاخ اشور و قلعه ضحاک میباشد.
3- سفال بدست امده از کاوش های دیوار بطور معمول متعلق به دوره اشکانی است.
4 طرز تدفین و قبور یافت شده در قلعه دیوار قابل مقایسه با دیگر قبور دوره اشکانی است.
5-تحقیقاتی که دانشمندان روسی بر روی تغییرات اب دریای خزر در قسمت شرق ان انجام داده اند نشان میدهد که در دوره ساسانی به علت بالا بوده اب دریای خزر ایجاد ساختمان دیوار دفاعی غیر ممکن بوده است.ولی حدود سال 200ق.م. تا 300م. سطح اب دریای خزر در سطح کنونی بوده و مشکلاتی برای احداث دیوار وجود نداشته است.به دلایل مذکور به نظر میرسد که بنیاد این دیوار در زمان اشکانیان هم زمان با حکمرانی مهرداد دوم (87-123ق.م.)انجام گرفته باشد و به نظر در دوره ساسانی بازسازی و تعمیر گردیده است.
از انجا که هجوم قبایل وحشی مثل سکاها به شمال ایران در دوره اشکانی به خصوص در زمان مهرداد دوم اغاز شده بود،برای دفاع از هجوم این قبایل دیوار دفاعی گرگان ساخته شد.در حال حاضر دیوار بصورت یک رشته تپه کوتاه و ممتد در منطقه خود نمایی میکند و شاید خاک و ماسه بصورت پوششی مانع تخریب و انهدام کامل دیوار شده است.به هر حال دیوار دفاعی گرگان یکی از اثار تاریخی مهم و با ارزش بوده که بازدید ان برای هر بیننده بسیار جالب و عبرت اموز میباشد،زیرا نمایانگر گوشه ای از تاریخ پرفراز و نشیب سرزمین پهناور کشور ایران و بیانگر اراده و تلاش نیاکان ما در حفظ و نگهداری سرزمین خود در مقابل دشمنان متجاوز میباشد.
از جنبه گردشگری نیز به شرط فراهم شدن امکانات لازم،بازدید این اثر تاریخی پر جاذبه میتواند مکمل تورهایی برای جهانگردی در استان گلستان باشد.

امامزاده اسحاق نور:
بنای امامزاده اسحاق در محله سرچشمه گرگان قرار دارد و به شکل هشت ضلعی است.این بنا متعلق به قرن 9 هجری است و دارای تزیینات اجری،محراب،گچ بری و دو لنگه در قدیمی و صندوق چوبی نفیسی بر روی مرقد میباشد.
مرقدی که در داخل صندوق چوبی مشبک قرار داده شد،از گچ است.در ورودی چهار بدنه ان ایاتی از قران به خط کوفی ممتاز باقی مانده است.ظرافت گچ بری و دقتی که در ترسیم خطوط ان بکار رفته حاکی از هنرمندی خطاط و نقاش مرقد میباشد.بر بالای طاق محراب امامزاده کتیبه ای کوفی از گچ دیده میشود و در داخل محراب هم تزیین گچ بری زیبایی وجود دارد.تمامی امامزاده از داخل بصورت چهارگوش (مربع)است،که همانند سقف ان مسطح و گچ کاری گردیده است.بر چهار گوش صندوق چوبی امامزاده کتیبه ای به خط کوفی در دو ردیف بالا و پایین دیده میشود.در سال 1340 خورشیدی در حالی که قسمتی از زمین محوطه بیرونی امامزاده را جهت قبری میکندند،پلکانی دیده شده و در نتیجه کاوش به راهرویی برخوردند که تمام صحن حیات را در بر گرفته بود.دو لنگه در قدیمی امامزاده نور گرگان در سال 1345 خورشیدی توسط دو نفر به نام های زابلی و اعیان استاد کاران اعزامی از وزارت فرهنگ و هنر به مدت 15 روز (18 تیر تا 11 مرداد)مورد مرمت قرار گرفت.
برای امامزاده ضریح فلزی ساخته شد که روز عید غدیر سال 1384ه ق(1/2/1344 خورشیدی)بر روی مرقد نصب شد.این ضریح توسط استاد غلام حسین اقلیما و به بهای تقریبی هشتصد هزار ریال از محل اهدایی مردم گرگان ساخته شد.درب ان نیز با شیشه قاب گرفته شد.
این بنا در سال 1355 خورشیدی با هزینه 400000 ریال مرمت شد.بنای امامزاده اسحاق با شماره 346 به ثبت اثار ملی ایران رسیده است.

موزه گرگان:
اولین بار در سال 1341 در کاخ رضا شاه در پارک شهر گرگان،موزه گرگان شروع به فعالیت کرد.تعداد اشیای این موزه در حدود 75 قطعه از اثار دوره های مختلف بوده  که در هفت قفسه به معرض نمایش گذاشته شده بود.موزه جدید گرگان در 24 بهمن ماه 1367 شروع بکار نمود و در سه جلوه باستان شناسی،مردم شناسی و سنگ قبر ارایش شده تا چشم مشتاقان را خیره و تحسین عاشقان را برانگیزد.
بنای موزه از یک ساختمان دو طبقه و یک زیر زمین تشکیل شده است که اختصاص به بخش مردم شناسی دارد.طبقه همکف منحصر به دفاتر و تشکیلات اداری است.و در طبقه بالا اشیای باستانی و تاریخی استان گلستان به نمایش گذاشته شده است.
این موزه از چند بخش تشکیل گردیده که در حیات موزه سنگ قبرهایی از قرن هشتم تا چهاردهم هجری قمری به تماشا گذاشته شده است.در بخش مردم شناسی اشیایی مانند الاچیق،اسباب و اثاثیه ساده زندگی صمیمی ترکمن ها و ادوات کشاورزی مانند یوغ،انواع بیل،داس،علف چین،شیردوش،مشک،ملاغه مخصوص،هاون دسته دار،قیچی پشم چینی،زین و برگ اسب و . ..در بخش دیگر از این سالن هنرهای دستی این منطقه به تماشا گذاشته شد،مانند نمد های تزیینی،جل اسب،تیردان،نوار دور الاچیق،چفته و تابعه پشمی و در جای دیگر وسایلی از قبیل قبای بلند مردانه،کت،چارقد،کلاه پشمی ترکمنی،انواع جوراب،شلیته زنان یا پاپیچ مردان و ......در ویترین های دیگر زیور الات،اویزهای تزیینی،الات جلوگیری از چشم زخم،دعا،سند ازدواج و اشیای باستانی و تاریخی موزه قرار گرفته است.در این سالن زوایایی از تاریخ سرزمین حاصل خیز گلستان از 5000 سال پیش تا اواخر قاجاریه تجسم یافته و بازدید کننده دقیق و علاقه مند میتواند سیر تحول و تطور و فراز و نشیب هنرو صنعت و فرهنگ را در طی این دوران تعقیب نماید.
برخی از اشیا شامل لیوانها و کاسه های سفالین است که از تورنگ تپه کشف شده است.در ویترین دیگری یک کوزه سفالی از کردکوی و دو ظرف کوچک از گنبد کاووس قرار دارد که قدمت انها به هزاره دوم و اول قبل از میلاد میرسد.
در ویترین های دیگر یک کمربند تزیینی زنانه از جنس طلا،یک التگوی طلای بسیار زیبا از روستای زیارت گرگان به نمایش گذاشته شده است که باستان شناسان ،تاریخ انرا هزاره اول پیش از میلاد تعیین کرده اند.در این سالن 8 ویترین به اشیای پیش از تاریخ اختصاص داده شده است که بطور کلی از تورنگ تپه گرگان-کردکوی-گنبد-مینودشت و روستای زیارت گرگان و .....بدست امده است.
اشیای دوره تاریخی در دو ویترین به تماشا گذاشته شده است.از این دوره اشیای سفالی و فلزی بسیار جالب به نمایش در امده که از میان انها یک مجسمه سفالی انسان-به احتمال(الهه باروری)-بسیار جلب توجه میکند.این مجسمه در حفاری های باستان شناسی گنبد کشف شده است. در ویترین دیگر شمشیر مفرغی و خنجر و پیکره فلزی یک حیوان گذاشته شده که از منطقه باستانی گنبد کاووس بدست امده است.اشیا دوره اسلامی بخش عمده این سالن را بخود اختصاص داده و در یکی از ویترینهای این دوره اشیای مفرغی،دیگ برنزی و پیه سوز مفرغی متعلق به قرون ششم تا هشتم (ه ق) چیده شده است.